Stanisław Kałużyński • Tradycje i legendy ludów Mongolii

Tradycje i legendy ludów Mongolii
Autor: Stanisław Kałużyński 

Wydawnictwo: Iskry, 1978
Okładka: twarda z obwolutą
Stan: dobry
Uwagi: otarcia obwoluty

O książce:

„Tradycje i legendy ludów Mongolii” Stanisława Kałużyńskiego to książka, którą można czytać jako etnograficzno-historyczny zapis, ale też jako studium religijności ukształtowanej przez środowisko stepu. Widać w niej, jak klimat i geografia Azji Centralnej nie tylko wymuszały określony tryb życia, ale stawały się podstawą dla całego systemu symbolicznego. Mit o wilczycy jako pramatce Mongołów czy heroiczne genealogie chanów nie są tu wyłącznie ornamentem, lecz fundamentem tożsamości grupowej – rodzajem narracyjnego kodu, który legitymizował władzę, sankcjonował praktyki wojenne i dawał sens codziennemu koczowniczemu bytowi.

Kałużyński umiejętnie przeplata analizę źródeł, takich jak Tajna historia Mongołów czy inskrypcje tureckie, z opowieściami folklorystycznymi. W rezultacie powstaje obraz, w którym szamanistyczne praktyki – od rytuałów ognia po zakazy związane z wodą – jawią się jako adaptacyjna odpowiedź na warunki stepu, a zarazem jako sposób oswojenia chaosu poprzez rytuał i symbol. Wartość tej książki polega na tym, że czytelnik widzi ciągłość: od archaicznych form szamanizmu po późniejsze przejęcie elementów buddyzmu lamaickiego, które nie wyparły dawnych struktur, lecz zostały z nimi zsynchronizowane.

Interesujące są także fragmenty, w których autor przywołuje eposy i opowieści heroiczne. Można je czytać nie tylko jako literaturę ludową, ale jako psychologiczną mapę zbiorowej wyobraźni: opowieści o Chanach, którzy otrzymują „boski mandat”, pełnią funkcję integracyjną, usprawiedliwiającą dominację i podboje. To właśnie w tych mitach widać napięcie między wizją świata nomadów – otwartego, ruchomego, liminalnego – a próbą ustanowienia stabilnego porządku politycznego.

Kałużyński pozostaje wierny warsztatowi mongolisty, ale jego książka pozwala uchwycić głębszy mechanizm: jak zderzenie środowiska naturalnego, praktyki ekonomicznej i wyobraźni symbolicznej rodzi religię, w której bogowie, przodkowie i krajobraz są nierozdzielni. To lektura, która nie tylko przybliża historię ludów stepowych, lecz także pokazuje, jak religia i mit stają się formą przetrwania w surowym świecie.